Linux İşletim Sistemi Notları

Terminal Nedir ve Neden Önemlidir?

Terminal, Linux sistemlerde en güçlü araçtır. Grafiksel arayüz olmadan sistem yönetimi yapabilmenizi sağlar. Günlük kullanımda terminal bilgisi:

Sistem sorunlarını hızlı çözmenize
Otomatize işlemler yapmanıza
Sistem kaynaklarını verimli kullanmanıza yardımcı olur

1. GNU ve Unix Komutları

Temel Kullanıcı Yetkileri

Kullanıcı Tipleri ve Promptlar

$ # Normal kullanıcı promptu
# # Root kullanıcı promptu

Terminalde gördüğünüz bu işaretler size hangi yetkide olduğunuzu gösterir:

$ işareti: Sınırlı yetkili normal kullanıcı
# işareti: Tam yetkili root kullanıcı

Root Kullanıcıya Geçiş

sudo su      # Root kullanıcıya geçer
exit         # Normal kullanıcıya döner
whoami       # Aktif kullanıcıyı gösterir

Kullanıcı ve Grup Yönetimi

Kullanıcı Oluşturma ve Yönetme

# Yeni kullanıcı oluşturma
sudo useradd -s /bin/bash -m -d /home/yenikullanici -g sudo yenikullanici

# Kullanıcı şifresi belirleme
sudo passwd yenikullanici

Parametreler ve açıklamaları:

-s : Shell belirtme - kullanıcının hangi shell'de çalışacağını belirler
-m : Home dizini oluşturma (mkdir) - kullanıcıya özel dizin oluşturur
-d : Home dizini lokasyonu - kullanıcı dizininin nerede oluşturulacağını belirler
-g : Birincil grup atama - kullanıcının ana grubunu belirler

Pratik Kullanım Örneği

Diyelim ki yeni bir stajyer için hesap oluşturacaksınız:

# Stajyer grubu oluştur
sudo groupadd stajyerler

# Stajyer kullanıcı oluştur
sudo useradd -s /bin/bash -m -d /home/stajyer1 -g stajyerler stajyer1

# Şifre belirle
sudo passwd stajyer1

# Sınırlı yetkiler ver
sudo usermod -G stajyerler stajyer1

Dosya Sistemi ve Temel Komutlar

Dizin Yapısı

Linux'ta her şey bir dosyadır ve hiyerarşik bir yapı vardır:

/Root dizin (her şeyin başlangıcı)
├── home/ Kullanıcı dizinleri
├── etc/ Sistem ayarları
├── var/ Değişken dosyalar (loglar vs.)
└── usr/ Programlar ve kütüphaneler

Günlük Kullanım Örnekleri

Dosya Arama:

# Masaüstünde .pdf uzantılı dosyaları bul
find ~/Desktop -name "*.pdf"

# Son 7 günde değiştirilmiş dosyaları bul
find /home -mtime -7

Disk Kullanımı:

# Dizin boyutlarını görüntüle
du -sh *

# Disk kullanımını kontrol et
df -h

Metin Dosyası İşlemleri:

# Dosya içeriğini görüntüle
cat dosya.txt

# Dosyada kelime ara
grep "aranacak_kelime" dosya.txt

# Dosyaya metin ekle
echo "yeni satır" >> dosya.txt

Kullanıcı Bilgilerini Görüntüleme

# Tüm kullanıcıları listeler
cat /etc/passwd
# Çıktı örneği: kullanıcı:x:1000:1000::/home/kullanıcı:/bin/bash

# Kullanıcı detaylarını gösterir
id hacker
# Çıktı örneği: uid=1000(hacker) gid=1000(hacker) groups=1000(hacker),27(sudo)

# Kullanıcı şifre durumunu gösterir
cat /etc/shadow
# Çıktı örneği: hacker:$6$xyz...:18734:0:99999:7:::

Grup İşlemleri

# Yeni grup oluşturma
groupadd pentesters

# Grupları listeleme
cat /etc/group

# Kullanıcıyı gruba ekleme
usermod -G pentesters tunahan

# Kullanıcıyı gruptan çıkarma
gpasswd -d hacker pentesters

Kullanıcı Yönetimi

# Kullanıcı kilitleme
usermod -L hacker

# Kullanıcı ve tüm dosyalarını silme
userdel -r hacker

# Sadece kullanıcıyı silme (dosyaları kalır)
userdel hacker

# Kullanıcı dizinlerini listeleme
ls -al /home/

Sudo Yapılandırması

Sudo Dosyası Düzenleme ve Örnekler

# Sudo dosyasını düzenleme
sudo vi /etc/sudoers

# Örnek yapılandırmalar:
# Kullanıcı yetkilendirme
hacker ALL=(ALL:ALL) ALL  # Tüm komutlara yetki
hacker ALL=(ALL:ALL) /usr/bin/systemctl  # Sadece systemctl komutuna yetki

# Grup yetkilendirme
%sudo ALL=(ALL:ALL) ALL  # Sudo grubu tam yetki
%juniors ALL=(ALL:ALL) /usr/bin/apt  # Juniors grubu sadece apt komutu

Ağ Yönetimi

Temel Ağ Kontrolü

# İnternet bağlantısı kontrolü
ping google.com

# Ağ arayüzlerini listele
ip addr show

# DNS ayarlarını kontrol et
cat /etc/resolv.conf

Pratik Ağ Sorun Giderme

Ağ sorunu yaşadığınızda:

Önce fiziksel bağlantıyı kontrol edin
IP adresini kontrol edin:

ip addr show

Ağ arayüzünü yeniden başlatın:

sudo ip link set eth0 down
sudo ip link set eth0 up

DNS çözümlemesini test edin:

nslookup google.com

Network Arayüz Yönetimi

# Ağ arayüzlerini listeleme
ip addr
# Çıktı örneği:
# 1: lo: <LOOPBACK,UP,LOWER_UP>
# 2: eth0: <BROADCAST,MULTICAST,UP,LOWER_UP>

# Arayüz kapatma/açma
ip link set eth0 down
ip link set eth0 up

# Arayüz detayları
ethtool -i eth0
# Çıktı: driver, version, firmware-version bilgileri

# Arayüz istatistikleri
ethtool -S eth0
# Çıktı: rx_packets, tx_packets, collisions vb.

DNS Yapılandırması

# DNS ayarlarını görüntüleme
cat /etc/resolv.conf

# DNS sunucu ekleme örneği
nameserver 8.8.8.8
nameserver 1.1.1.1

Sistem İzleme ve Performans

Sistem Kaynaklarını İzleme

# Anlık sistem durumu
top

# Bellek kullanımı
free -h

# Disk kullanımı
df -h

Pratik İzleme Senaryosu

Sistem yavaşladığında:

CPU kullanımını kontrol et:

top

Bellek kullanımını kontrol et:

free -h

Disk kullanımını kontrol et:

df -h

Yüksek kaynak kullanan süreçleri bul:

ps aux --sort=-%cpu | head

Servis Yönetimi

Temel Servis Komutları

# Servis durumunu kontrol et
systemctl status nginx

# Servisi başlat
systemctl start nginx

# Servisi durdur
systemctl stop nginx

# Servisi yeniden başlat
systemctl restart nginx

# Otomatik başlatma ayarları
systemctl enable nginx  # Sistem açılışında otomatik başlar
systemctl disable nginx  # Otomatik başlatma devre dışı

Pratik Servis Yönetimi

Web sunucusu örneği:

# Apache'yi kur
sudo apt install apache2

# Servisi başlat
sudo systemctl start apache2

# Otomatik başlatmayı etkinleştir
sudo systemctl enable apache2

# Konfigürasyonu kontrol et
sudo apache2ctl configtest

Güvenlik ve Yedekleme

Temel Güvenlik Pratikleri

Düzenli güncelleme:

sudo apt update
sudo apt upgrade

Önemli dosyaları yedekleme:

# Ev dizinini yedekle
tar -czf backup.tar.gz /home/kullanici

# Belirli bir dizini yedekle
rsync -av kaynak/ hedef/

İzinleri kontrol etme:

# Dosya izinlerini görüntüle
ls -l

# İzinleri değiştir
chmod 644 dosya.txt

Süreç Yönetimi

Süreç İzleme ve Kontrol

# Aktif süreçleri görüntüleme
ps
ps aux  # Tüm süreçler
ps axjf  # Ağaç yapısında gösterim

# Süreç ağacı
pstree

# Sistem kaynakları izleme
top
htop  # Daha gelişmiş arayüz

# Bellek kullanımı
free -h  # İnsan okunabilir format

Faydalı İpuçları

Terminal Kısayolları

Ctrl + C: Çalışan programı durdur
Ctrl + Z: Programı arka plana al
Ctrl + R: Komut geçmişinde ara
Ctrl + L: Ekranı temizle

Komut Geçmişi

# Son kullanılan komutları göster
history

# Son 10 komutu göster
history | tail

# Belirli bir komutu ara
history | grep "apt"

Sistem Bilgisi

# Sistem bilgilerini göster
uname -a

# Donanım bilgilerini göster
lshw

# İşlemci bilgilerini göster
cat /proc/cpuinfo

Dosya Sistemi İşlemleri

Dizin Gezinme Örnekleri

# Mevcut dizin
pwd
# Çıktı: /home/kullanıcı

# Dizin değiştirme
cd /home/hacker/Desktop
cd ..  # Üst dizin
cd /   # Kök dizin
cd ~   # Kullanıcı ana dizini

Dosya/Dizin İşlemleri

# Dizin oluşturma
mkdir linuxculer
mkdir -p dizin1/dizin2/dizin3  # İç içe dizinler

# Dosya oluşturma
touch dosya.txt
touch {1..5}.txt  # 1.txt'den 5.txt'ye kadar dosya oluşturur

# Kopyalama işlemleri
cp dosya.txt yeni.txt
cp -r kaynak_dizin/ hedef_dizin/

# Taşıma/Yeniden adlandırma
mv eski.txt yeni.txt
mv dizin1 /yeni/konum/

# Silme işlemleri
rm dosya.txt
rm -rf dizin/  # Dizin ve içeriğini sil

Ardışık Komutlar

Komut Zincirleme Örnekleri

# Çıktı yönlendirme
ls -al | grep "txt"
more /etc/passwd | grep root

# Koşullu çalıştırma
mkdir dizin && cd dizin
ping google.com && ls -al

# Paralel çalıştırma
ls -al & ping google.com
mkdir linux & touch linux/dosya.txt

Run-Level (SystemD) Yönetimi

Run-Level Detayları

# Mevcut run-level kontrolü
systemctl get-default
# Çıktı: graphical.target

# Run-level değiştirme
systemctl isolate multi-user.target  # CLI modu
systemctl isolate rescue.target      # Kurtarma modu
systemctl isolate emergency.target   # Acil durum modu

Run-Level açıklamaları:

rc0.d - Sistemi güvenli şekilde kapatır
rc1.d - Tek kullanıcı modu, sistem bakımı için
rc2.d - Çok kullanıcılı mod, GUI yok, yüksek performans
rc3.d - Ağ servisleri için optimize edilmiş mod
rc4.d - Özelleştirilebilir seviye
rc5.d - GUI destekli tam fonksiyonel mod
rc6.d - Sistemi yeniden başlatma
rcS.d - Sistem başlangıç seviyesi, kernel seviyesi müdahale

Önemli Dizinler ve Açıklamaları

/etc/      # Sistem konfigürasyon dosyaları
/home/     # Kullanıcı dizinleri
/usr/bin/  # Sistem uygulamaları
/var/log/  # Sistem logları
/opt/      # Üçüncü parti uygulamalar
/mnt/      # Geçici bağlama noktaları

Sorun Giderme

Genel Sorun Giderme Adımları

Log dosyalarını kontrol et:

tail -f /var/log/syslog

Disk alanını kontrol et:

df -h
du -sh /*

Sistem yükünü kontrol et:

uptime
top

Ağ bağlantılarını kontrol et:

netstat -tuln
ss -tuln

Yaygın Sorunlar ve Çözümleri

"Komut bulunamadı" hatası:

# PATH'i kontrol et
echo $PATH

# Programı yeniden kur
sudo apt install paket_adi

Disk dolu hatası:

# Büyük dosyaları bul
find / -size +100M

# Eski log dosyalarını temizle
sudo journalctl --vacuum-time=7d

Servis başlatma hatası:

# Servis durumunu kontrol et
systemctl status servis_adi

# Servis loglarını incele
journalctl -u servis_adi

Güvenlik Notları ve Best Practices

Root Yetkileri:
- Root hesabını doğrudan kullanmaktan kaçının
- Sudo kullanımında en az yetki prensibini uygulayın
- Root şifresini güvenli ve karmaşık tutun
Sistem Güvenliği:
- Kritik sistem dosyalarını değiştirmeden önce yedek alın
- rm -rf / gibi tehlikeli komutlardan kaçının
- Sistem loglarını düzenli kontrol edin
Kullanıcı Yönetimi:
- Kullanıcı şifrelerini düzenli değiştirin
- Kullanılmayan hesapları devre dışı bırakın
- Grup yetkilerini düzenli gözden geçirin

2. Linux Paket Yönetimi Notlari

Temel Kavramlar ve Giriş

Linux'ta Paket Nedir?

Bir paket, yazılımın kendisi, konfigürasyon dosyaları ve kurulum talimatlarını içeren bir arşiv dosyasıdır. Linux'ta yazılım kurulumu ve yönetimi bu paketler üzerinden yapılır.

Man (Manual) Sayfaları

Herhangi bir komutun detaylı kullanımını öğrenmek için:

man komut_adi
# Örnek:
man apt     # apt komutunun tüm detaylarını gösterir

Kullanıcı Yetkileri ve Terminal Kullanımı

Terminal Promptları

$    # Normal kullanıcı promptu
#    # Root kullanıcı promptu

Yetki Yükseltme

sudo komut     # Tek bir komutu root yetkisiyle çalıştırır
sudo su        # Root kullanıcıya geçiş yapar
exit           # Root oturumundan çıkar
whoami         # Aktif kullanıcıyı gösterir

Önemli Not: Root yetkilerini dikkatli kullanın. Yanlış komutlar sistem bütünlüğüne zarar verebilir.

Paket Yönetim Sistemleri

APT (Advanced Package Tool)

Debian tabanlı sistemlerin (Ubuntu, Kali Linux vb.) ana paket yöneticisidir.

Özellikler:

Online paket kurulumu
Otomatik bağımlılık çözümleme
Repo tabanlı güncelleme sistemi

DPKG (Debian Package)

Debian paket sisteminin temel aracıdır.

Özellikler:

Offline paket kurulumu
Düşük seviye paket yönetimi
.deb uzantılı paketlerle çalışır

Detaylı Paket Yönetim Komutları

Paket Arama ve Bilgi Alma

# Paket arama
apt search sqlmap
# Çıktı örneği:
# sqlmap/kali-rolling,now 1.6.12-1 all
#   Automatic SQL injection tool

# Detaylı paket bilgisi
apt show sqlmap
# Çıktı: Versiyon, bağımlılıklar, açıklama gibi detaylı bilgiler

# Kurulu paketleri listeleme
dpkg -l
# Çıktı formatı:
# ii  paket-adi  versiyon  mimari  açıklama

# Belirli bir paketi arama
dpkg -l | grep nmap
# Çıktı: nmap ile ilgili kurulu paketler

# Paket bağımlılıklarını görüntüleme
apt-cache depends nmap
# Çıktı: nmap'in çalışması için gereken tüm paketler

Paket Kurulum İşlemleri

APT ile Online Kurulum

# Temel kurulum
sudo apt install paket_adi

# Örnek wget kurulumu
sudo apt install wget
# Not: wget bir dosya indirme aracıdır
# Kullanım: wget https://site.com/dosya.zip

# Birden fazla paket kurulumu
sudo apt install paket1 paket2 paket3

DPKG ile Offline Kurulum

# .deb paketi kurulumu
sudo dpkg -i paket_adi.deb

# Örnek Chrome kurulumu
cd Downloads
sudo dpkg -i google-chrome-stable_current_amd64.deb

# Kurulum sonrası bağımlılık düzeltme
sudo apt --fix-broken install

Paket Kaldırma İşlemleri

Temel Kaldırma

# APT ile kaldırma
sudo apt remove paket_adi

# DPKG ile kaldırma
sudo dpkg -r paket_adi

# Tam kaldırma (konfigürasyon dosyaları dahil)
sudo apt-get purge paket_adi

Örnek Kaldırma Senaryosu

# Chrome'u kaldırma
# Önce tam paket adını bulalım
dpkg -l | grep chrome
# Çıktı: google-chrome-stable

# Kaldırma işlemi
sudo apt remove google-chrome-stable

# Konfigürasyon dosyalarını da kaldırma
sudo apt-get purge google-chrome-stable

Paket Güncelleme İşlemleri

Güncelleme Türleri

apt update: Paket listesini günceller
apt upgrade: Paketleri yükseltir
apt --only-upgrade install paket_adi: Tek paket güncelleme

# Sistem güncellemesi
sudo apt update    # Repo listesini günceller
sudo apt upgrade   # Yükseltilebilir paketleri günceller

# Yükseltilebilir paketleri listeleme
apt list --upgradable

# Tek paket güncelleme
sudo apt --only-upgrade install firefox

Kaynak Koddan Program Kurulumu

Adım Adım Kurulum

# 1. Arşivi açma
bzip2 -d program.tar.bz2
tar xvf program.tar

# 2. Dizine girme
cd program_dizini

# 3. Yapılandırma
sudo ./configure
# Bu adım sistem uyumluluğunu kontrol eder

# 4. Derleme
sudo make
# Kaynak kodu derler

# 5. Kurulum
sudo make install
# Derlenmiş programı sisteme kurar

# Kaldırma
sudo make uninstall

Repository (Depo) Yönetimi

Sistem Repoları

# Ana repo dosyası
/etc/apt/sources.list

# Ek repo dizini
/etc/apt/sources.list.d/

Repo Yapısı Açıklaması

deb http://http.kali.org/kali kali-rolling main contrib non-free-firmware

# Bileşenler:
# deb: Paket formatı (debian)
# http://...: Repo URL'si
# kali-rolling: Dağıtım sürümü
# main contrib...: Paket kategorileri

Local Repository Oluşturma

Detaylı Adımlar

Repo Dizini Oluşturma

sudo mkdir /var/localrepo
cd /var/localrepo

Paketleri İndirme

sudo apt install golang-go -d --reinstall \
    --allow-downgrades \
    --allow-remove-essential \
    --allow-change-held-packages

# Parametreler:
# -d: Sadece indir, kurma
# --reinstall: Yeniden kuruluma izin ver
# --allow-downgrades: Sürüm düşürmeye izin ver
# --allow-remove-essential: Temel paketleri kaldırmaya izin ver
# --allow-change-held-packages: Tutulan paketleri değiştirmeye izin ver

Paketleri Local Repo'ya Taşıma

# Cache'den paketleri kopyalama
sudo cp /var/cache/apt/archives/*.deb /var/localrepo/

Paket İndeksi Oluşturma

cd /var/localrepo
sudo dpkg-scanpackages . /dev/null | gzip -9c > Packages.gz

Local Repo'yu Sisteme Ekleme

# Repo dosyası oluşturma
echo "deb [trusted=yes] file:///var/localrepo ./" | \
    sudo tee /etc/apt/sources.list.d/local.list

# Repo listesini güncelleme
sudo apt update

Local Repo Kullanımının Avantajları

Offline paket yönetimi
Hızlı kurulum
Versiyon kontrolü
Güvenlik
Bant genişliği tasarrufu

Güvenlik ve Best Practices

Güvenlik Önerileri

Sadece güvenilir repolardan paket kurun
Root yerine sudo kullanın
Sistem güncellemelerini düzenli yapın
Kritik sistem paketlerini dikkatli yönetin

Performans İpuçları

Düzenli cache temizliği yapın
Kullanılmayan paketleri kaldırın
Repo listesini güncel tutun
Gereksiz repoları devre dışı bırakın

Sorun Giderme

# Bozuk bağımlılıkları düzeltme
sudo apt --fix-broken install

# Paket durumunu kontrol etme
sudo apt-get check

# Paket veritabanını yeniden oluşturma
sudo apt-get update --fix-missing

Gelişmiş Paket Yönetimi Teknikleri

APT Konfigürasyon Yönetimi

APT Konfigürasyon Dosyaları

# Ana konfigürasyon dizini
cd /etc/apt/

# Önemli dosyalar
sources.list          # Ana repo listesi
sources.list.d/       # Ek repo dizini
preferences           # Paket öncelikleri
apt.conf.d/          # APT yapılandırma dosyaları

Sources.list Dosya Yapısı

# Örnek kaynak satırı incelemesi
deb http://http.kali.org/kali kali-rolling main contrib non-free-firmware

# Bileşenlerin açıklaması:
# deb: İkili paket deposu
# http://...: Depo URL'si
# kali-rolling: Dağıtım sürümü
# main: Resmi desteklenen özgür yazılımlar
# contrib: Özgür ama bağımlılıkları özgür olmayan yazılımlar
# non-free-firmware: Özgür olmayan firmware paketleri

Özel Repository Yönetimi

Yeni Repo Ekleme

# Manuel repo ekleme
sudo touch /etc/apt/sources.list.d/ozel_repo.list
echo "deb [trusted=yes] http://repo.adres.com/ stable main" | \
    sudo tee /etc/apt/sources.list.d/ozel_repo.list

# PPA ekleme (Ubuntu sistemlerde)
sudo add-apt-repository ppa:repo_adi

Repo Öncelikleri

# Öncelik dosyası oluşturma
sudo nano /etc/apt/preferences.d/ozel_oncelik

# İçerik örneği:
Package: *
Pin: release o=Kali
Pin-Priority: 1000

Paket Cache Yönetimi

Cache Temizleme

# İndirilen paket dosyalarını temizleme
sudo apt-get clean

# Eski sürüm paketleri temizleme
sudo apt-get autoclean

# Gereksiz bağımlılıkları temizleme
sudo apt autoremove

Cache İstatistikleri

# Cache boyutunu görüntüleme
du -sh /var/cache/apt/archives/

# Cache içeriğini listeleme
ls -lh /var/cache/apt/archives/*.deb

Gelişmiş Kurulum Seçenekleri

Özel Kurulum Parametreleri

# Bağımlılıkları görmezden gelme
sudo dpkg -i --ignore-depends=paket_adi program.deb

# Belirli bir sürümü kurma
sudo apt install paket_adi=versiyon_numarası

# Kurulum simülasyonu
sudo apt install -s paket_adi

Toplu Paket İşlemleri

# Toplu kurulum
sudo apt install $(cat paket_listesi.txt)

# Kurulu paketleri yedekleme
dpkg --get-selections > kurulu_paketler.txt

# Paketleri geri yükleme
sudo dpkg --set-selections < kurulu_paketler.txt
sudo apt-get dselect-upgrade

Paket Bağımlılık Yönetimi

Bağımlılık Analizi

# Paket bağımlılıklarını görüntüleme
apt-cache depends paket_adi

# Ters bağımlılıkları görüntüleme
apt-cache rdepends paket_adi

# Bağımlılık ağacını görüntüleme
apt-cache showpkg paket_adi

Bağımlılık Sorunlarını Çözme

# Eksik bağımlılıkları kurma
sudo apt-get -f install

# Bozuk paketleri yeniden yapılandırma
sudo dpkg --configure -a

# Bağımlılık çakışmalarını çözme
sudo apt --fix-broken install

Local Repository Gelişmiş Özellikler

Çoklu Paket Depoları

# Farklı sürümler için ayrı dizinler
sudo mkdir -p /var/localrepo/{stable,testing}

# Her dizin için indeks oluşturma
cd /var/localrepo/stable
sudo dpkg-scanpackages . /dev/null | gzip -9c > Packages.gz

cd /var/localrepo/testing
sudo dpkg-scanpackages . /dev/null | gzip -9c > Packages.gz

Repo Metadata Yönetimi

# Release dosyası oluşturma
cd /var/localrepo
apt-ftparchive release . > Release

# GPG ile imzalama (opsiyonel)
gpg --armor --detach-sign -o Release.gpg Release

Sistem Güvenliği ve Denetim

Paket Doğrulama

# Paket imzalarını kontrol etme
apt-key list

# Yeni GPG anahtarı ekleme
sudo apt-key add anahtar.gpg

# Paket bütünlüğünü kontrol etme
debsums paket_adi

Güvenlik Güncellemeleri

# Sadece güvenlik güncellemelerini listeleme
apt list --upgradable | grep security

# Güvenlik güncellemelerini kurma
sudo unattended-upgrade --dry-run
sudo unattended-upgrade

İzleme ve Raporlama

Sistem Durumu İzleme

# Paket istatistikleri
apt-cache stats

# Kurulum logları
tail -f /var/log/apt/history.log

# Paket değişiklik logları
tail -f /var/log/dpkg.log

Paket Kullanım Analizi

# En son kurulan paketler
grep "install " /var/log/dpkg.log

# Belirli bir paketin geçmişi
zgrep "paket_adi" /var/log/apt/history.log*

Otomatizasyon ve Scripting

Otomatik Güncelleme Scripti

#!/bin/bash
# update_system.sh

# Sistem güncellemesi
apt update
apt upgrade -y

# Cache temizliği
apt autoremove -y
apt clean

# Log tutma
echo "Güncelleme tamamlandı: $(date)" >> /var/log/system_updates.log

Toplu Paket İşlem Scripti

#!/bin/bash
# bulk_package_ops.sh

# Paket listesini oku ve işle
while read package; do
    apt install -y "$package"
    if [ $? -eq 0 ]; then
        echo "$package kuruldu"
    else
        echo "$package kurulum hatası" >> hata.log
    fi
done < paket_listesi.txt

Sorun Giderme ve Hata Ayıklama

Yaygın Sorunlar ve Çözümleri

# Kilit dosyası sorunu
sudo rm /var/lib/apt/lists/lock
sudo rm /var/cache/apt/archives/lock

# Paket veritabanı yenileme
sudo rm -rf /var/lib/apt/lists/*
sudo apt update

# Bozuk paket kaldırma
sudo dpkg --remove --force-remove-reinstreq paket_adi

Sistem Durumu Kontrolü

# Paket sistemi durumu
dpkg --audit

# Yarım kalan işlemleri tamamlama
dpkg --configure -a

# Paket veritabanı tutarlılık kontrolü
apt-get check

İleri Seviye Paket Yönetimi ve Sistem Optimizasyonu

APT Önbellek (Cache) Yönetimi Detayları

APT Önbellek Yapılandırması

# Önbellek dizini yapısı
/var/cache/apt/archives/      # İndirilen paketler
/var/cache/apt/archives/partial/  # Kısmen indirilen paketler
/var/lib/apt/lists/          # Repo indeksleri

# Önbellek boyutu kontrolü
du -sh /var/cache/apt/archives/
du -sh /var/lib/apt/lists/

Gelişmiş Önbellek Yönetimi

# Seçici önbellek temizleme
sudo apt-get clean --dry-run  # Simülasyon modu
sudo apt-get clean specific_package*.deb

# Önbellek politikası ayarlama
sudo nano /etc/apt/apt.conf.d/20archive
# İçerik örneği:
APT::Archives::MaxSize "1000000";
APT::Archives::MinSize "500000";
APT::Archives::MaxAge "30";

Özelleştirilmiş Paket Kurulumları

Paket Konfigürasyon Yönetimi

# Paket yapılandırmasını yedekleme
debconf-get-selections > paket_ayarlari.txt

# Yapılandırmayı geri yükleme
debconf-set-selections < paket_ayarlari.txt

# Belirli bir paketin yapılandırmasını sıfırlama
sudo dpkg-reconfigure paket_adi

Özel Kurulum Senaryoları

# Belirli dosyaları koruyarak kurulum
sudo apt install --protect-file=/path/to/file paket_adi

# Çakışan paketleri yönetme
sudo apt install -o Dpkg::Options::="--force-overwrite" paket_adi

# Özel dizine kurulum
sudo dpkg -i --instdir=/alternatif/dizin paket.deb

Repository Yönetimi İleri Seviye

Özel Repo Oluşturma ve Yönetme

# Repo dizin yapısı oluşturma
sudo mkdir -p /var/www/repo/{conf,db,dists,pool}
cd /var/www/repo

# Repo konfigürasyonu
cat > conf/distributions << EOF
Origin: Özel Repo
Label: Özel
Suite: stable
Codename: custom
Architectures: amd64 i386
Components: main
Description: Özel Debian Deposu
EOF

# Paket ekleme
reprepro -b . includedeb custom /path/to/package.deb

Repo Güvenliği

# GPG anahtar çifti oluşturma
gpg --full-generate-key

# Repo imzalama
gpg --armor --export [email protected] > repo.gpg
sudo cp repo.gpg /var/www/repo/

# İstemcide anahtar ekleme
sudo apt-key add repo.gpg

Sistem Performans Optimizasyonu

APT Performans Ayarları

# Paralel indirme ayarı
echo 'Acquire::Queue-Mode "host";' | \
    sudo tee /etc/apt/apt.conf.d/99parallel-downloads
echo 'Acquire::http::Pipeline-Depth "5";' | \
    sudo tee -a /etc/apt/apt.conf.d/99parallel-downloads

# Hız limiti ayarlama
echo 'Acquire::http::Dl-Limit "1000";' | \
    sudo tee /etc/apt/apt.conf.d/76download-limits

Disk Alanı Optimizasyonu

# Eski kernel paketlerini temizleme
sudo apt autoremove --purge

# Kullanılmayan bağımlılıkları bulma
deborphan

# Büyük paketleri listeleme
dpkg-query -W --showformat='${Installed-Size}\t${Package}\n' | sort -nr | head

Otomatik Güncelleme ve Bakım

Unattended-Upgrades Yapılandırması

# Kurulum
sudo apt install unattended-upgrades

# Yapılandırma
sudo nano /etc/apt/apt.conf.d/50unattended-upgrades

# Örnek yapılandırma:
Unattended-Upgrade::Allowed-Origins {
    "${distro_id}:${distro_codename}-security";
    "${distro_id}:${distro_codename}-updates";
};

# Otomatik güncellemeyi etkinleştirme
sudo dpkg-reconfigure -plow unattended-upgrades

Periyodik Bakım Scripti

#!/bin/bash
# system_maintenance.sh

# Log dosyası
LOG="/var/log/system_maintenance.log"

echo "Bakım başladı: $(date)" >> $LOG

# Sistem güncellemesi
apt update >> $LOG 2>&1
apt upgrade -y >> $LOG 2>&1

# Temizlik işlemleri
apt autoremove -y >> $LOG 2>&1
apt clean >> $LOG 2>&1

# Disk kullanımı kontrolü
df -h >> $LOG 2>&1

# Paket sistemi kontrolü
dpkg --audit >> $LOG 2>&1

echo "Bakım tamamlandı: $(date)" >> $LOG

Gelişmiş Hata Ayıklama

APT Debug Modu

# Debug modunda güncelleme
sudo apt update -o Debug::pkgProblemResolver=true

# Ayrıntılı kurulum logs
sudo apt install -o Debug::pkgProblemResolver=true paket_adi

# Tam debug çıktısı
sudo apt install -o Debug::pkgProblemResolver=true \
    -o Debug::Acquire::http=true paket_adi

Sistem Logs Analizi

# APT log analizi
grep "Error\|Warning" /var/log/apt/term.log

# DPKG log analizi
grep "error\|warning" /var/log/dpkg.log

# Paket işlem geçmişi
less /var/log/apt/history.log

Güvenlik ve Denetim

Paket Doğrulama ve Güvenlik

# Paket imzalarını kontrol
apt-key verify paket.deb

# Paket bütünlük kontrolü
debsums -c paket_adi

# Güvenlik güncellemelerini kontrol
apt list --upgradable | grep -i security

Güvenlik Denetimi

# Yüklü paketlerin güvenlik taraması
sudo apt install debian-security-support
check-support-status

# CVE kontrolü
sudo apt install cve-tracker
cve-checker paket_adi

İleri Seviye Scripting Örnekleri

Otomatik Paket Yönetimi

#!/bin/bash
# advanced_package_management.sh

# Konfigürasyon
BACKUP_DIR="/var/backups/packages"
LOG_FILE="/var/log/package_management.log"
ERROR_LOG="/var/log/package_errors.log"

# Fonksiyonlar
backup_package_list() {
    mkdir -p $BACKUP_DIR
    dpkg --get-selections > "$BACKUP_DIR/package_list_$(date +%F).txt"
}

update_system() {
    apt update >> $LOG_FILE 2>&1
    apt upgrade -y >> $LOG_FILE 2>&1
}

clean_system() {
    apt autoremove -y >> $LOG_FILE 2>&1
    apt clean >> $LOG_FILE 2>&1
}

check_errors() {
    if grep -i "error\|fail" $LOG_FILE; then
        echo "Hatalar tespit edildi: $(date)" >> $ERROR_LOG
        grep -i "error\|fail" $LOG_FILE >> $ERROR_LOG
    fi
}

# Ana program
echo "İşlem başladı: $(date)" >> $LOG_FILE
backup_package_list
update_system
clean_system
check_errors
echo "İşlem tamamlandı: $(date)" >> $LOG_FILE

Sistem İzleme ve Raporlama

Detaylı Paket Raporu Oluşturma

#!/bin/bash
# package_report.sh

REPORT_FILE="/var/log/package_report.txt"

echo "Paket Raporu - $(date)" > $REPORT_FILE
echo "===================" >> $REPORT_FILE

# Toplam paket sayısı
echo "Kurulu Paket Sayısı:" >> $REPORT_FILE
dpkg -l | grep "^ii" | wc -l >> $REPORT_FILE

# En büyük 10 paket
echo -e "\nEn Büyük 10 Paket:" >> $REPORT_FILE
dpkg-query -W --showformat='${Installed-Size}\t${Package}\n' | \
    sort -nr | head >> $REPORT_FILE

# Son kurulan paketler
echo -e "\nSon Kurulan Paketler:" >> $REPORT_FILE
grep "install " /var/log/dpkg.log | tail -n 10 >> $REPORT_FILE

# Otomatik güncellenebilir paketler
echo -e "\nGüncellenebilir Paketler:" >> $REPORT_FILE
apt list --upgradable >> $REPORT_FILE

İleri Seviye Sistem Yönetimi ve Best Practices

Sistem Yedekleme ve Kurtarma

Paket Sistemi Yedekleme

# Tüm paket listesini yedekleme
dpkg --get-selections "*" > ~/paket_listesi.txt
sudo cp /var/lib/apt/extended_states ~/extended_states.backup

# APT kaynakları yedekleme
sudo tar -czf ~/apt_sources_backup.tar.gz /etc/apt/sources.list*

# Paket önbelleklerini yedekleme
sudo tar -czf ~/apt_cache_backup.tar.gz /var/cache/apt/archives/*.deb

Sistem Geri Yükleme

# Paket listesini geri yükleme
sudo dpkg --clear-selections
sudo dpkg --set-selections < ~/paket_listesi.txt
sudo apt-get dselect-upgrade

# APT kaynaklarını geri yükleme
sudo tar -xzf ~/apt_sources_backup.tar.gz -C /
sudo apt update

Profesyonel Sistem Bakımı

Otomatik Bakım Planı

# /etc/cron.daily/system_maintenance
#!/bin/bash

# Günlük bakım işlemleri
apt-get update
apt-get -y upgrade
apt-get -y autoremove
apt-get clean

# Disk temizliği
find /var/log -type f -name "*.log" -mtime +30 -delete
find /var/cache/apt/archives/ -type f -name "*.deb" -delete

# Sistem kontrolü
dpkg --audit
apt-get check

Performans İzleme

# Sistem kaynak kullanımı raporu
#!/bin/bash
echo "Sistem Performans Raporu - $(date)"
echo "================================"

# CPU kullanımı
top -bn1 | head -n 5

# Bellek kullanımı
free -h

# Disk kullanımı
df -h

# En çok kaynak kullanan süreçler
ps aux --sort=-%mem | head -n 5

Best Practices ve Güvenlik Önlemleri

Güvenli Paket Yönetimi İlkeleri

Repo Güvenliği

# Sadece güvenilir repolar kullanın
# Her yeni repo için GPG anahtarını doğrulayın
apt-key fingerprint ANAHTAR_ID

Düzenli Güncelleme Politikası

# Günlük güvenlik güncellemeleri
unattended-upgrades --dry-run

# Haftalık tam sistem güncellemesi
apt update && apt upgrade -y

Paket Doğrulama

# Kurulum öncesi paket bütünlüğü kontrolü
dpkg --verify paket_adi

# İmza kontrolü
apt-key verify paket.deb

Sistem Güvenliği Kontrol Listesi

# 1. Repo listesi kontrolü
ls -l /etc/apt/sources.list.d/

# 2. Paket imzaları kontrolü
apt-key list

# 3. Şüpheli paketleri tespit
debsums -c

# 4. Güvenlik güncellemeleri kontrolü
apt list --upgradable | grep security

Notlar ve İpuçları

Verimli Paket Yönetimi

Düzenli Temizlik

# Haftalık temizlik rutini
apt autoremove
apt clean
dpkg --purge $(dpkg -l | awk '/^rc/ {print $2}')

Önbellek Optimizasyonu

# Önbellek boyutu sınırlama
echo 'APT::Cache-Limit "100000000";' > /etc/apt/apt.conf.d/70cache-limit

Hızlı Kurulum

# Paralel indirme
echo 'Acquire::Queue-Mode "host";' > /etc/apt/apt.conf.d/99parallel

Sorun Giderme Kılavuzu

Paket Kilitleri

# Kilit dosyalarını temizleme
sudo rm /var/lib/dpkg/lock
sudo rm /var/lib/apt/lists/lock
sudo rm /var/cache/apt/archives/lock

Bozuk Bağımlılıklar

# Bağımlılık onarımı
sudo apt --fix-broken install
sudo dpkg --configure -a

Repository Sorunları

# Repo listesini yenileme
sudo rm -rf /var/lib/apt/lists/*
sudo apt update

3. Linux Sistem Yönetimi ve Güvenlik Rehberi

4. Linux Yetkilendirme Modeli

Dosya İzinleri Sistemi

Linux'ta her dosya ve dizin için üç tür kullanıcı grubu vardır:

Owner (Sahip)
Group (Grup)
Others (Diğerleri)

İzin Tipleri

r (read) = 4    # Okuma izni
w (write) = 2   # Yazma izni
x (execute) = 1 # Çalıştırma izni

İzinleri Okuma

ls -l
# Çıktı örneği:
# -rwxr-xr-- 1 kullanici grup 4096 Jan 1 12:00 dosya.txt

Bu çıktıyı inceleyelim:

İlk karakter (-): Dosya tipini gösterir
- -: Normal dosya
- d: Dizin
- l: Sembolik link
Sonraki 9 karakter: İzinleri gösterir
- rwx: Sahibin izinleri (4+2+1=7)
- r-x: Grubun izinleri (4+0+1=5)
- r--: Diğerlerinin izinleri (4+0+0=4)

İzin Değiştirme Örnekleri

# Sayısal yöntem
chmod 754 dosya.txt
# 7 (rwx) - Sahip için tam yetki
# 5 (r-x) - Grup için okuma ve çalıştırma
# 4 (r--) - Diğerleri için sadece okuma

# Sembolik yöntem
chmod u+x dosya    # Sahibine çalıştırma izni ekle
chmod g-w dosya    # Gruptan yazma iznini kaldır
chmod o=r dosya    # Diğerlerine sadece okuma izni ver
chmod a+x dosya    # Herkese çalıştırma izni ekle

Özel İzinler

SUID (Set User ID)

# SUID biti ayarlama
chmod u+s /usr/bin/passwd
# Çıktı ls -l ile:
# -rwsr-xr-x

# Örnek kullanım:
# passwd komutu SUID biti ile çalışır
# Normal kullanıcı root yetkisiyle şifre değiştirebilir

SGID (Set Group ID)

# SGID biti ayarlama
chmod g+s /shared/folder
# Çıktı ls -l ile:
# drwxrws---

# Örnek:
# /shared/folder altında oluşturulan tüm dosyalar
# otomatik olarak dizinin grubu ile aynı gruba sahip olur

Sticky Bit

# Sticky bit ayarlama
chmod +t /tmp
# Çıktı ls -l ile:
# drwxrwxrwt

# Örnek:
# /tmp dizininde herkes dosya oluşturabilir
# ama sadece dosya sahibi silebilir

ACL (Access Control Lists)

ACL, standart Linux izin sisteminin ötesinde daha detaylı izin kontrolü sağlar.

ACL Kullanım Örnekleri

# ACL'leri görüntüleme
getfacl dosya.txt
# Çıktı örneği:
# file: dosya.txt
# owner: kullanici
# group: grup
# user::rwx
# user:john:r--
# group::r-x
# mask::rwx
# other::r--

# Kullanıcı için ACL ekleme
setfacl -m u:john:rx dosya.txt

# Grup için ACL ekleme
setfacl -m g:proje:rwx dosya.txt

# Tüm ACL'leri kaldırma
setfacl -b dosya.txt

# Dizin ve alt öğelerine ACL uygulama
setfacl -Rm u:john:rx dizin/

Sudo Yapılandırması

Sudo, normal kullanıcıların belirli komutları root yetkisiyle çalıştırmasını sağlar.

Sudo Konfigürasyonu

# Sudo dosyasını düzenleme
visudo

# Örnek kurallar:
# Tek komut izni
john ALL=(ALL) /usr/bin/apt

# Şifresiz komut çalıştırma
john ALL=(ALL) NOPASSWD: /usr/bin/systemctl status

# Grup izinleri
%sudo ALL=(ALL:ALL) ALL

# Belirli komutları reddetme
john ALL=(ALL) ALL,!/usr/bin/passwd root

Sudo Kullanım Örnekleri

# Komut çalıştırma
sudo apt update

# Root shell'e geçiş
sudo -i

# Başka kullanıcı olarak çalıştırma
sudo -u postgres psql

# Sudo log inceleme
sudo grep sudo /var/log/auth.log

Pratik Güvenlik Senaryoları

Senaryo 1: Paylaşımlı Proje Dizini

# Proje dizini oluşturma
sudo mkdir /proje
sudo groupadd proje_ekibi
sudo chown root:proje_ekibi /proje
sudo chmod 2775 /proje

# Açıklama:
# 2: SGID biti
# 775: rwxrwxr-x izinleri
# Tüm yeni dosyalar proje_ekibi grubuna ait olur

Senaryo 2: Güvenli Web Sunucu

# Apache dizini güvenliği
sudo chown -R root:www-data /var/www/html
sudo chmod -R 750 /var/www/html
sudo chmod -R g+s /var/www/html

# SSL sertifika dizini
sudo chmod 700 /etc/ssl/private
sudo chown root:root /etc/ssl/private

Senaryo 3: Log Dizini Yönetimi

# Log dizini izinleri
sudo chmod -R 640 /var/log/*
sudo chown -R root:adm /var/log/*

# Özel log dosyası
sudo touch /var/log/ozel.log
sudo chown app_user:app_group /var/log/ozel.log
sudo chmod 660 /var/log/ozel.log

5. Arşiv ve Yedekleme

Tar ile Arşivleme

Tar, Linux sistemlerde en yaygın kullanılan arşivleme aracıdır.

Temel Tar Komutları

# Arşiv oluşturma
tar -cvf arsiv.tar dosyalar/
# c: create (oluştur)
# v: verbose (detaylı göster)
# f: file (dosya adı belirt)

# Sıkıştırılmış arşiv oluşturma
tar -czvf arsiv.tar.gz dosyalar/   # gzip sıkıştırma
tar -cjvf arsiv.tar.bz2 dosyalar/  # bzip2 sıkıştırma
tar -cJvf arsiv.tar.xz dosyalar/   # xz sıkıştırma

# Arşiv içeriğini listeleme
tar -tvf arsiv.tar

# Arşiv açma
tar -xvf arsiv.tar
tar -xzvf arsiv.tar.gz
tar -xjvf arsiv.tar.bz2

Pratik Tar Örnekleri

# Belirli dosyaları arşivleme
tar -czvf kod.tar.gz *.py *.js

# Hariç tutma
tar -czvf yedek.tar.gz /home --exclude=/home/*/tmp

# Arşivi belirli dizine açma
tar -xzvf arsiv.tar.gz -C /hedef/dizin/

# Arşiv içinden tek dosya çıkarma
tar -xzvf arsiv.tar.gz dosya.txt

Rsync ile Yedekleme

Rsync, güçlü ve verimli bir dosya senkronizasyon aracıdır.

Temel Rsync Kullanımı

# Yerel kopyalama
rsync -av kaynak/ hedef/
# a: archive mode (arşiv modu)
# v: verbose (detaylı göster)

# Uzak sunucuya yedekleme
rsync -avz -e ssh kaynak/ kullanici@sunucu:/hedef/
# z: sıkıştırma kullan

# İlerlemeyi gösterme
rsync -avz --progress kaynak/ hedef/

# Kuru çalıştırma (dry-run)
rsync -avzn kaynak/ hedef/

Gelişmiş Rsync Örnekleri

# Ayna yedekleme (silinen dosyaları hedefte de sil)
rsync -av --delete kaynak/ hedef/

# Belirli dosyaları hariç tutma
rsync -av --exclude='*.tmp' --exclude='temp/' kaynak/ hedef/

# Yedek alma ve eski dosyaları koruma
rsync -av --backup --backup-dir=/yedek/$(date +%Y%m%d) kaynak/ hedef/

# Bant genişliği sınırlama
rsync -av --bwlimit=1000 kaynak/ hedef/

DD ile Disk Yedekleme

DD, düşük seviyeli kopyalama aracıdır ve tam disk imajı almak için kullanılır.

DD Kullanım Örnekleri

# Tam disk imajı alma
dd if=/dev/sda of=/yedek/disk.img bs=4M status=progress

# Sıkıştırılmış imaj alma
dd if=/dev/sda bs=4M | gzip > disk.img.gz

# İmajı geri yükleme
dd if=disk.img of=/dev/sda bs=4M status=progress

# Sıkıştırılmış imajı geri yükleme
gunzip -c disk.img.gz | dd of=/dev/sda bs=4M status=progress

Otomatik Yedekleme Stratejileri

Cron ile Zamanlanmış Yedekleme

# Crontab düzenleme
crontab -e

# Örnek zamanlamalar:
# Her gün gece 2'de yedek alma
0 2 * * * tar -czf /yedek/gunluk_$(date +\%Y\%m\%d).tar.gz /veri/

# Her Pazar tam yedek, diğer günler artımlı yedek
0 1 * * 0 rsync -av --delete /veri/ /yedek/tam/
0 1 * * 1-6 rsync -av --link-dest=/yedek/tam /veri/ /yedek/artimli/$(date +\%Y\%m\%d)/

Yedekleme Scripti Örneği

#!/bin/bash
# backup.sh

# Değişkenler
BACKUP_DIR="/yedek"
SOURCE_DIR="/veri"
DATE=$(date +%Y%m%d)
LOG_FILE="/var/log/backup.log"

# Yedek dizini kontrolü
if [ ! -d "$BACKUP_DIR" ]; then
    mkdir -p "$BACKUP_DIR"
fi

# Yedekleme fonksiyonu
do_backup() {
    echo "Yedekleme başladı: $(date)" >> "$LOG_FILE"
    
    # Tam yedek alma
    tar -czf "$BACKUP_DIR/tam_$DATE.tar.gz" "$SOURCE_DIR" \
        --exclude="*.tmp" \
        --exclude="temp/" \
        2>> "$LOG_FILE"
    
    # Eski yedekleri temizleme (30 günden eski)
    find "$BACKUP_DIR" -name "tam_*.tar.gz" -mtime +30 -delete
    
    echo "Yedekleme tamamlandı: $(date)" >> "$LOG_FILE"
}

# Disk alanı kontrolü
check_space() {
    SPACE=$(df -h "$BACKUP_DIR" | awk 'NR==2 {print $4}')
    if [[ "${SPACE%G}" -lt 10 ]]; then
        echo "Uyarı: Yetersiz disk alanı" >> "$LOG_FILE"
        exit 1
    fi
}

# Ana program
check_space
do_backup

Yedekleme Best Practices

3-2-1 Kuralı
- 3 kopya yedek
- 2 farklı medya türü
- 1 offsite yedek
Yedek Doğrulama

# Arşiv bütünlük kontrolü
tar -tvf yedek.tar.gz

# Checksum oluşturma ve kontrol
sha256sum yedek.tar.gz > yedek.sha256
sha256sum -c yedek.sha256

Yedek Rotasyonu

# Günlük-Haftalık-Aylık rotasyon scripti
#!/bin/bash
# Günlük yedekler (son 7 gün)
find /yedek/gunluk -mtime +7 -delete

# Haftalık yedekler (son 4 hafta)
find /yedek/haftalik -mtime +28 -delete

# Aylık yedekler (son 12 ay)
find /yedek/aylik -mtime +365 -delete

Felaket Kurtarma Planı

# Sistem konfigürasyon yedekleme
tar -czf /yedek/sistem_conf.tar.gz \
    /etc/fstab \
    /etc/passwd \
    /etc/group \
    /etc/shadow \
    /etc/ssh/sshd_config

# Paket listesi yedekleme
dpkg --get-selections > /yedek/paket_listesi.txt

6. Dosya Düzenleyicileri

Vim Editörü

Vim, güçlü ve özelleştirilebilir bir metin editörüdür.

Vim Modları

Normal Mod (Başlangıç modu)
Insert Mod (Düzenleme modu)
Visual Mod (Seçim modu)
Command Mod (Komut modu)

Temel Vim Komutları

# Dosya açma
vim dosya.txt

# Temel düzenleme komutları
i         # Insert moduna geç
Esc       # Normal moda dön
:w        # Kaydet
:q        # Çık
:wq       # Kaydet ve çık
:q!       # Kaydetmeden çık
u         # Geri al
Ctrl + r  # İleri al

Gelişmiş Vim Kullanımı

# Metin düzenleme
dd        # Satır sil
yy        # Satır kopyala
p         # Yapıştır
/metin    # Metin ara
n         # Sonraki eşleşme
:%s/eski/yeni/g  # Tüm dosyada değiştir

# Çoklu dosya
:sp dosya2.txt   # Yatay bölme
:vsp dosya2.txt  # Dikey bölme
Ctrl + w + ok    # Pencereler arası geçiş

Vim Konfigürasyonu

# ~/.vimrc dosyası
syntax on               # Sözdizimi renklendirme
set number             # Satır numaraları
set autoindent         # Otomatik girinti
set tabstop=4         # Tab genişliği
set expandtab         # Tab'ları boşluğa çevir
set hlsearch          # Arama vurgulama

Nano Editörü

Nano, başlangıç seviyesi kullanıcılar için daha basit bir editördür.

Temel Nano Kullanımı

# Dosya açma
nano dosya.txt

# Temel komutlar
Ctrl + O    # Kaydet
Ctrl + X    # Çık
Ctrl + K    # Satır kes
Ctrl + U    # Yapıştır
Ctrl + W    # Ara
Ctrl + \    # Değiştir
Ctrl + G    # Yardım

Nano Konfigürasyonu

# ~/.nanorc dosyası
set linenumbers      # Satır numaraları
set autoindent      # Otomatik girinti
set tabsize 4       # Tab genişliği
set backup          # Yedek dosya oluştur

Emacs Editörü

Emacs, çok yönlü ve programlanabilir bir editördür.

Temel Emacs Komutları

# Dosya açma
emacs dosya.txt

# Temel komutlar
C-x C-s    # Kaydet (Ctrl + x, Ctrl + s)
C-x C-c    # Çık
C-k        # Satır kes
C-y        # Yapıştır
C-s        # İleri ara
C-r        # Geri ara
C-g        # İşlemi iptal et

Emacs Özel Özellikleri

M-x speedbar         # Dosya gezgini
M-x shell           # Terminal
M-x compile         # Kod derleme
M-x gdb             # Debugger

Metin İşleme Komutları

Dosya İçeriği Görüntüleme

# cat komutu
cat dosya.txt                  # Tüm içeriği göster
cat -n dosya.txt              # Satır numaralı göster
cat dosya1.txt dosya2.txt     # Birden fazla dosya

# less komutu
less dosya.txt                # Sayfa sayfa görüntüle
/aranacak                     # Metin ara
n                            # Sonraki eşleşme
q                            # Çık

# head ve tail
head -n 5 dosya.txt          # İlk 5 satır
tail -n 10 dosya.txt         # Son 10 satır
tail -f /var/log/syslog      # Canlı log takibi

Metin Arama ve Düzenleme

# grep ile arama
grep "metin" dosya.txt       # Basit arama
grep -i "metin" dosya.txt    # Büyük/küçük harf duyarsız
grep -r "metin" dizin/       # Özyinelemeli arama
grep -v "metin" dosya.txt    # Eşleşmeyen satırlar

# sed ile değiştirme
sed 's/eski/yeni/' dosya.txt         # İlk eşleşmeyi değiştir
sed 's/eski/yeni/g' dosya.txt        # Tüm eşleşmeleri değiştir
sed -i 's/eski/yeni/g' dosya.txt     # Dosyayı değiştir

# awk ile alan işleme
awk '{print $1}' dosya.txt           # İlk sütun
awk -F":" '{print $1}' /etc/passwd   # Kullanıcı adları
awk '$3 > 1000 {print $1}' dosya.txt # Koşullu yazdırma

Pratik Örnekler

Log Analizi Scripti

#!/bin/bash
# log_analiz.sh

# Hata sayısını bul
echo "Hata Sayısı:"
grep -i "error" /var/log/syslog | wc -l

# Son 10 başarısız giriş
echo -e "\nSon Başarısız Girişler:"
grep "Failed password" /var/log/auth.log | tail -n 10

# IP adresleri ve sayıları
echo -e "\nBaşarısız Giriş Yapan IP'ler:"
grep "Failed password" /var/log/auth.log | \
    awk '{print $11}' | sort | uniq -c | sort -nr

Toplu Dosya Düzenleme

#!/bin/bash
# dosya_duzenle.sh

# Tüm Python dosyalarında string değiştirme
find . -name "*.py" -type f -exec sed -i 's/eski_string/yeni_string/g' {} \;

# Tüm dosyalarda satır sonu düzeltme
find . -type f -exec dos2unix {} \;

# Dosya başlıklarına tarih ekleme
for file in *.txt; do
    echo "# $(date) - $file" | cat - "$file" > temp && mv temp "$file"
done

7. Yürütülebilir Dosyalar ve Programlar

Program Derleme ve Kurulum

Kaynak Koddan Derleme

# Temel derleme adımları
./configure              # Sistem kontrolü ve Makefile oluşturma
make                    # Kaynak kodu derleme
sudo make install       # Programı sisteme kurma

# Örnek: Nginx derleme
tar xzf nginx-1.20.1.tar.gz
cd nginx-1.20.1
./configure --prefix=/usr/local/nginx \
           --with-http_ssl_module \
           --with-http_v2_module
make
sudo make install

# Derleme bağımlılıklarını kurma
sudo apt install build-essential   # Temel derleme araçları
sudo apt install libssl-dev       # SSL kütüphanesi
sudo apt install zlib1g-dev       # Sıkıştırma kütüphanesi

Program Kurulum Yönetimi

# Kurulu programları listeleme
which nginx             # Program konumunu bulma
whereis python         # Tüm ilgili dosyaları bulma
type bash             # Komut tipini gösterme

# Program kaldırma
sudo make uninstall    # Derlenmiş programı kaldırma
sudo rm -rf /usr/local/nginx  # Manuel temizlik

Path ve Çevre Değişkenleri

Path Yönetimi

# Mevcut PATH'i görüntüleme
echo $PATH

# Geçici PATH ekleme
export PATH=$PATH:/yeni/dizin

# Kalıcı PATH ekleme
echo 'export PATH=$PATH:/yeni/dizin' >> ~/.bashrc
source ~/.bashrc

# Sistem geneli PATH ekleme
sudo echo 'export PATH=$PATH:/yeni/dizin' > /etc/profile.d/custom_path.sh

Çevre Değişkenleri

# Çevre değişkenlerini görüntüleme
env                    # Tüm değişkenler
echo $HOME            # Tek değişken

# Geçici değişken tanımlama
export JAVA_HOME=/usr/lib/jvm/java-11

# Kalıcı değişken tanımlama
echo 'export JAVA_HOME=/usr/lib/jvm/java-11' >> ~/.bashrc

# Sistem geneli değişken
sudo echo 'JAVA_HOME=/usr/lib/jvm/java-11' > /etc/environment

Servis Yönetimi

SystemD Servisleri

# Servis durumu kontrolü
systemctl status nginx
systemctl is-active mysql
systemctl is-enabled apache2

# Servis yönetimi
systemctl start postgresql
systemctl stop mongodb
systemctl restart docker
systemctl reload nginx    # Konfigürasyonu yeniden yükle

# Otomatik başlatma
systemctl enable redis
systemctl disable memcached

Özel Servis Oluşturma

# /etc/systemd/system/myapp.service
[Unit]
Description=My Custom Application
After=network.target

[Service]
Type=simple
User=myapp
ExecStart=/usr/local/bin/myapp
Restart=always
WorkingDirectory=/opt/myapp

[Install]
WantedBy=multi-user.target

# Servisi etkinleştirme
sudo systemctl daemon-reload
sudo systemctl enable myapp
sudo systemctl start myapp

Process Yönetimi

Process İzleme

# Process listeleme
ps aux               # Tüm processler
ps -ef | grep nginx  # Belirli process arama
pstree              # Process ağacı

# Sistem kaynakları
top                 # Anlık sistem durumu
htop                # Gelişmiş sistem monitörü
free -h             # Bellek kullanımı
df -h               # Disk kullanımı

Process Kontrolü

# Process sonlandırma
kill PID            # Normal sonlandırma (SIGTERM)
kill -9 PID         # Zorla sonlandırma (SIGKILL)
killall nginx       # İsme göre sonlandırma

# Process önceliği
nice -n 10 ./script.sh    # Düşük öncelikle başlat
renice -n -5 PID         # Çalışan processin önceliğini değiştir

Background İşlemler

# Arkaplan yönetimi
command &           # Arkaplanda başlat
Ctrl + Z           # Processi durdur
bg                 # Arkaplanda devam ettir
fg                 # Önplana getir
jobs               # Arkaplan işlemlerini listele

# Screen kullanımı
screen             # Yeni oturum
screen -ls         # Oturumları listele
Ctrl + a + d       # Oturumdan ayrıl
screen -r ID       # Oturuma geri dön

Çalıştırma Seviyeleri (Runlevels)

SystemD Hedefleri

# Mevcut hedefi görüntüleme
systemctl get-default

# Hedef değiştirme
systemctl set-default multi-user.target  # CLI modu
systemctl set-default graphical.target   # GUI modu

# Acil durum hedefleri
systemctl isolate emergency.target
systemctl isolate rescue.target

Özel Başlangıç Scriptleri

# /etc/rc.local alternatifi
sudo nano /etc/systemd/system/rc-local.service

[Unit]
Description=RC Local
After=network.target

[Service]
Type=oneshot
ExecStart=/etc/rc.local
RemainAfterExit=yes

[Install]
WantedBy=multi-user.target

# rc.local oluşturma
sudo nano /etc/rc.local
#!/bin/bash
# Özel başlangıç komutları
exit 0

sudo chmod +x /etc/rc.local
sudo systemctl enable rc-local

Pratik Örnekler

Otomatik Program Güncelleme Scripti

#!/bin/bash
# update_apps.sh

# Log dosyası
LOG="/var/log/app_updates.log"

# Güncelleme fonksiyonu
update_app() {
    echo "$(date): $1 güncelleniyor..." >> $LOG
    cd /opt/$1
    git pull
    make
    make install
    echo "$(date): $1 güncelleme tamamlandı" >> $LOG
}

# Uygulamaları güncelle
for app in app1 app2 app3; do
    if [ -d "/opt/$app" ]; then
        update_app $app
    fi
done

Process İzleme ve Alarm Scripti

#!/bin/bash
# process_monitor.sh

# Kontrol edilecek process
PROCESS="nginx"
EMAIL="[email protected]"

# Process kontrolü
if ! pgrep -x "$PROCESS" > /dev/null; then
    echo "UYARI: $PROCESS çalışmıyor!"
    systemctl start $PROCESS
    echo "Process yeniden başlatıldı" | \
        mail -s "Process Uyarısı" $EMAIL
fi

# Kaynak kullanımı kontrolü
MEMORY=$(ps aux | grep $PROCESS | awk '{sum+=$4} END {print sum}')
if [ "${MEMORY%.*}" -gt 80 ]; then
    echo "UYARI: Yüksek bellek kullanımı!" | \
        mail -s "Bellek Uyarısı" $EMAIL
fi

8. UNIX/Linux Dizin Yapısı ve Log Dosyaları

Temel Dizin Yapısı ve Açıklamaları

Kök Dizin (/) Yapısı

/                   # Kök dizin
├── bin/           # Temel sistem komutları
├── boot/          # Önyükleme dosyaları
├── dev/           # Aygıt dosyaları
├── etc/           # Sistem yapılandırması
├── home/          # Kullanıcı dizinleri
├── lib/           # Sistem kütüphaneleri
├── media/         # Çıkarılabilir medya
├── mnt/           # Geçici bağlama noktaları
├── opt/           # İsteğe bağlı yazılımlar
├── proc/          # Sistem bilgileri
├── root/          # Root kullanıcı dizini
├── sbin/          # Sistem yönetimi komutları
├── srv/           # Servis verileri
├── tmp/           # Geçici dosyalar
├── usr/           # Kullanıcı programları
└── var/           # Değişken veriler

Önemli Dizinlerin Detaylı Açıklamaları

/etc Dizini

/etc/
├── passwd         # Kullanıcı bilgileri
├── shadow         # Şifre bilgileri
├── group          # Grup bilgileri
├── sudoers        # Sudo yapılandırması
├── ssh/           # SSH yapılandırması
├── nginx/         # Nginx yapılandırması
├── apache2/       # Apache yapılandırması
└── systemd/       # SystemD yapılandırması

/var Dizini

/var/
├── log/           # Sistem logları
├── cache/         # Uygulama önbellekleri
├── spool/         # Kuyruk dosyaları
├── www/           # Web dosyaları
└── backups/       # Yedekler

/usr Dizini

/usr/
├── bin/           # Kullanıcı komutları
├── sbin/          # Sistem komutları
├── lib/           # Kütüphaneler
├── local/         # Yerel kurulumlar
└── share/         # Paylaşılan veriler

Log Dosyaları ve Log Yönetimi

Temel Log Dosyaları

# Sistem logları
/var/log/syslog        # Genel sistem logları
/var/log/auth.log      # Kimlik doğrulama logları
/var/log/kern.log      # Kernel logları
/var/log/dmesg         # Boot logları

# Uygulama logları
/var/log/apache2/      # Apache web sunucu logları
/var/log/nginx/        # Nginx web sunucu logları
/var/log/mysql/        # MySQL veritabanı logları
/var/log/postgresql/   # PostgreSQL veritabanı logları

Log İzleme Komutları

# Canlı log takibi
tail -f /var/log/syslog
tail -f /var/log/auth.log | grep "Failed password"

# Journalctl kullanımı
journalctl                    # Tüm logları göster
journalctl -u nginx          # Nginx logları
journalctl -f               # Canlı log takibi
journalctl --since "1 hour ago"  # Son 1 saatin logları

Log Rotasyonu

# logrotate yapılandırması
/etc/logrotate.d/nginx

/var/log/nginx/*.log {
    daily
    missingok
    rotate 14
    compress
    delaycompress
    notifempty
    create 0640 www-data adm
    sharedscripts
    postrotate
        [ -f /var/run/nginx.pid ] && kill -USR1 `cat /var/run/nginx.pid`
    endscript
}

9. Kali Linux Güvenlik Araçları

Bilgi Toplama Araçları

Network Keşif Araçları

Nmap (Network Mapper)

# Temel tarama
nmap 192.168.1.0/24

# Detaylı tarama
nmap -sV -sC -O -p- 192.168.1.100
# -sV: Servis/versiyon tespiti
# -sC: Varsayılan scriptlerle tarama
# -O: İşletim sistemi tespiti
# -p-: Tüm portları tara

# Gizli tarama
nmap -sS -Pn -n --data-length 15 target.com

Nikto (Web Sunucu Tarayıcı)

# Temel web taraması
nikto -h http://target.com

# SSL ile tarama
nikto -h https://target.com -ssl

# Detaylı rapor
nikto -h target.com -Format htm -output rapor.html

Recon-ng (Bilgi Toplama Çerçevesi)

# Recon-ng başlatma
recon-ng

# Temel komutlar
workspaces create proje1
marketplace search
marketplace install recon/domains-hosts/google_site_web
modules load recon/domains-hosts/google_site_web

Güvenlik Açığı Analiz Araçları

Web Uygulama Güvenlik Testleri

SQLMap (SQL Injection Aracı)

# Temel tarama
sqlmap -u "http://target.com/page.php?id=1"

# Otomatik veritabanı çıkarma
sqlmap -u "http://target.com/page.php?id=1" --dbs

# Tablo ve sütun çıkarma
sqlmap -u "http://target.com/page.php?id=1" \
    -D database_name --tables --columns

# Shell alma
sqlmap -u "http://target.com/page.php?id=1" --os-shell

Burp Suite (Web Güvenlik Testi)

# Proxy yapılandırması
export HTTPS_PROXY="http://127.0.0.1:8080"

# SSL sertifikası kurulumu
curl http://burp/cert -o burp.der
openssl x509 -in burp.der -inform DER -out burp.pem

OWASP ZAP

# Komut satırından başlatma
zap.sh -daemon -host 0.0.0.0 -port 8080

# API kullanımı
curl 'http://localhost:8080/JSON/core/action/accessUrl/?url=http://target.com'

Şifre Kırma Araçları

Hash ve Şifre Kırma

Hashcat

# MD5 hash kırma
hashcat -m 0 hash.txt wordlist.txt

# Windows NTLM hash kırma
hashcat -m 1000 ntlm.txt wordlist.txt

# GPU hızlandırma
hashcat -m 0 -d 1 hash.txt wordlist.txt

# Kural tabanlı saldırı
hashcat -m 0 hash.txt -r rules/best64.rule wordlist.txt

John the Ripper

# Shadow dosyası kırma
john /etc/shadow

# Belirli format
john --format=md5crypt hash.txt

# Wordlist kullanma
john --wordlist=wordlist.txt hash.txt

Kablosuz Ağ Güvenlik Testleri

Aircrack-ng Suite

# Monitor moda geçiş
airmon-ng start wlan0

# Ağları tarama
airodump-ng wlan0mon

# WPA handshake yakalama
airodump-ng -c 1 --bssid MAC -w capture wlan0mon
aireplay-ng -0 2 -a MAC wlan0mon

# WPA şifre kırma
aircrack-ng -w wordlist.txt capture-01.cap

Wifite

# Otomatik tarama ve saldırı
wifite --dict wordlist.txt

# Belirli ağa saldırı
wifite --bssid MAC --dict wordlist.txt

Ağ Analiz Araçları

Paket Analizi

Wireshark

# Komut satırından yakalama
tshark -i eth0 -w capture.pcap

# Belirli protokol filtreleme
tshark -i eth0 -f "port 80"

# SSL trafiği analizi
tshark -i eth0 -f "port 443" -o ssl.keys_list:443,private.key

Tcpdump

# Temel paket yakalama
tcpdump -i eth0

# HTTP trafiği
tcpdump -i eth0 port 80 -w http.pcap

# Belirli IP filtreleme
tcpdump host 192.168.1.100

Güvenlik Duvarı ve IDS

Güvenlik Duvarı Yönetimi

IPTables

# Temel kurallar
iptables -L
iptables -A INPUT -p tcp --dport 22 -j ACCEPT
iptables -A INPUT -j DROP

# NAT kuralları
iptables -t nat -A POSTROUTING -o eth0 -j MASQUERADE

# Kural kaydetme
iptables-save > /etc/iptables/rules.v4

UFW (Uncomplicated Firewall)

# Temel kullanım
ufw enable
ufw allow 22/tcp
ufw deny from 192.168.1.100

Saldırı Tespit Sistemleri

Snort

# Konfigürasyon testi
snort -T -c /etc/snort/snort.conf

# Paket yakalama ve analiz
snort -dev -l /var/log/snort

# Kural bazlı çalıştırma
snort -c /etc/snort/snort.conf -l /var/log/snort

Adli Analiz Araçları

Disk Analizi

Autopsy

# Yeni vaka oluşturma
autopsy -h localhost -p 9999

# Komut satırından analiz
autopsy -t disk.img -o rapor.txt

DD

# Disk imajı alma
dd if=/dev/sda of=disk.img bs=4M status=progress

# Belirli bölüm imajı
dd if=/dev/sda1 of=partition.img bs=4M

Bellek Analizi

Volatility

# Process listesi
volatility -f memory.dump imageinfo
volatility -f memory.dump pslist

# Network bağlantıları
volatility -f memory.dump netscan

# Şifre dökümü
volatility -f memory.dump hashdump

Sosyal Mühendislik Araçları

SET (Social Engineering Toolkit)

# Toolkit başlatma
setoolkit

# Phishing saldırısı
1) Social-Engineering Attacks
2) Website Attack Vectors
3) Credential Harvester Attack Method

GoPhish

# Kampanya oluşturma
gophish &
# Web arayüzü: http://localhost:3333

Raporlama ve Dokümantasyon

Dradis

# Proje başlatma
dradis start

# Rapor oluşturma
dradis export -f html -t pentest

MagicTree

# Yeni proje
magictree
# Test sonuçlarını içe aktarma ve raporlama

Güvenlik Testi Senaryoları

Web Uygulama Testi

#!/bin/bash
# web_test.sh

TARGET="http://target.com"

# Nikto taraması
nikto -h $TARGET -o nikto.txt

# SQLMap taraması
sqlmap -u "$TARGET" --batch --dbs -o sqlmap.txt

# Dirb ile dizin taraması
dirb $TARGET -o dirb.txt

# Sonuçları birleştir
echo "Web Güvenlik Raporu" > rapor.txt
cat nikto.txt sqlmap.txt dirb.txt >> rapor.txt

Ağ Güvenlik Testi

#!/bin/bash
# network_test.sh

NETWORK="192.168.1.0/24"

# Nmap taraması
nmap -sV -sC -O $NETWORK -oA nmap_scan

# Açık portları izle
tcpdump -i eth0 -w network.pcap &

# Güvenlik duvarı testi
for port in {1..1000}; do
    nc -zv $TARGET $port 2>&1 | grep "succeeded"
done

Name		Name	Last commit message	Last commit date
Latest commit History 2 Commits
README.md		README.md

Eraycann/Linux-Notlari

Folders and files

Latest commit

History

Repository files navigation

Linux İşletim Sistemi Notları

Terminal Nedir ve Neden Önemlidir?

1. GNU ve Unix Komutları

Temel Kullanıcı Yetkileri

Kullanıcı Tipleri ve Promptlar

Root Kullanıcıya Geçiş

Kullanıcı ve Grup Yönetimi

Kullanıcı Oluşturma ve Yönetme

Pratik Kullanım Örneği

Dosya Sistemi ve Temel Komutlar

Dizin Yapısı

Günlük Kullanım Örnekleri

Kullanıcı Bilgilerini Görüntüleme

Grup İşlemleri

Kullanıcı Yönetimi

Sudo Yapılandırması

Sudo Dosyası Düzenleme ve Örnekler

Ağ Yönetimi

Temel Ağ Kontrolü

Pratik Ağ Sorun Giderme

Network Arayüz Yönetimi

DNS Yapılandırması

Sistem İzleme ve Performans

Sistem Kaynaklarını İzleme

Pratik İzleme Senaryosu

Servis Yönetimi

Temel Servis Komutları

Pratik Servis Yönetimi

Güvenlik ve Yedekleme

Temel Güvenlik Pratikleri

Süreç Yönetimi

Süreç İzleme ve Kontrol

Faydalı İpuçları

Terminal Kısayolları

Komut Geçmişi

Sistem Bilgisi

Dosya Sistemi İşlemleri

Dizin Gezinme Örnekleri

Dosya/Dizin İşlemleri

Ardışık Komutlar

Komut Zincirleme Örnekleri

Run-Level (SystemD) Yönetimi

Run-Level Detayları

Önemli Dizinler ve Açıklamaları

Sorun Giderme

Genel Sorun Giderme Adımları

Yaygın Sorunlar ve Çözümleri

Güvenlik Notları ve Best Practices

2. Linux Paket Yönetimi Notlari

Temel Kavramlar ve Giriş

Linux'ta Paket Nedir?

Man (Manual) Sayfaları

Kullanıcı Yetkileri ve Terminal Kullanımı

Terminal Promptları

Yetki Yükseltme

Paket Yönetim Sistemleri

APT (Advanced Package Tool)

DPKG (Debian Package)

Detaylı Paket Yönetim Komutları

Paket Arama ve Bilgi Alma

Paket Kurulum İşlemleri

APT ile Online Kurulum

DPKG ile Offline Kurulum

Paket Kaldırma İşlemleri

Temel Kaldırma

Örnek Kaldırma Senaryosu

Paket Güncelleme İşlemleri

Güncelleme Türleri

Kaynak Koddan Program Kurulumu

Adım Adım Kurulum

Repository (Depo) Yönetimi

Sistem Repoları

Repo Yapısı Açıklaması

Local Repository Oluşturma

Detaylı Adımlar